İŞ KANUNU’NA GÖRE TOPLU İŞTEN ÇIKARMA

Toplu işten çıkarma, işverenin ekonomik, teknolojik, yapısal veya benzeri nedenlerle aynı işyerinde çalışan birçok işçiyi aynı dönemde işten çıkarmasını ifade eder. Türkiye’de toplu işten çıkarmalar, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 29. maddesi ile düzenlenmiştir. Bu maddeye göre toplu işten çıkarmalar, belirli koşullara ve prosedürlere bağlanmış olup işverenin uyması gereken bazı yasal yükümlülükler getirilmiştir. Aksi halde işveren, hukuki yaptırımlarla karşılaşabilir.

1. Toplu İşten Çıkarma Nedir?
İş Kanunu’na göre toplu işten çıkarma, işyerinin ekonomik, teknolojik, yapısal veya benzeri işletme gerekliliklerinden doğan nedenlerle işçilerin toplu olarak iş akitlerinin feshedilmesidir. Toplu işten çıkarma, işyerindeki çalışan sayısına göre farklı işçi sayılarıyla gerçekleşebilir:

  • 20 ile 100 işçi çalıştıran işyerlerinde, en az 10 işçinin,
  • 101 ile 300 işçi çalıştıran işyerlerinde, en az 30 işçinin,
  • 301 ve üzeri işçi çalıştıran işyerlerinde, en az 30 işçinin işine 1 ay içinde son verilmesi, toplu işten çıkarma olarak kabul edilir.

Bu sayılar, işyerinin büyüklüğüne göre değişir ve belirli bir dönem içinde gerçekleştirilen işten çıkarmalar toplu işten çıkarma kapsamında değerlendirilir.

2. İşverenin Yükümlülükleri
Toplu işten çıkarma kararı alınmadan önce işverenin yerine getirmesi gereken bazı yükümlülükler bulunmaktadır:

  • İşveren Bildirimi: Toplu işten çıkarma yapılacağına dair işveren, en az 30 gün önceden durumu ilgili sendika temsilcilerine, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na ve Türkiye İş Kurumu’na yazılı olarak bildirmek zorundadır. Bildirimde, işten çıkarılacak işçilerin isimleri, çıkarılma gerekçeleri ve işten çıkarma tarihleri yer almalıdır.
  • Toplu İşten Çıkarma Görüşmeleri: İşverenin, toplu işten çıkarmaları önlemek ya da işçilerin mağduriyetini en aza indirmek için işçi temsilcileri ve sendikalarla görüşme yapma zorunluluğu bulunmaktadır. Bu görüşmelerde işten çıkarma koşulları, alternatif istihdam olanakları veya tazminatlar konuşulabilir.
  • İşçilerin Bilgilendirilmesi: İşten çıkarılacak işçilerin bu süreçten haberdar edilmesi ve hakları konusunda bilgilendirilmesi zorunludur. İşçiler toplu işten çıkarma nedeniyle yasal haklarını öğrenmeli ve tazminat taleplerini doğru şekilde yapabilmelidir.

3. İşçilerin Hakları
Toplu işten çıkarma durumunda işçilerin çeşitli yasal hakları bulunmaktadır. Bunlar, işten çıkarma nedeni, kıdem süresi ve toplu işten çıkarmanın yasalara uygun olarak yapılıp yapılmadığına bağlı olarak değişiklik gösterebilir.

  • İhbar Süresi: Toplu işten çıkarma durumunda işverenin, işçilere kıdemlerine göre belirlenen ihbar sürelerini vermesi zorunludur. İhbar süreleri 2 hafta ile 8 hafta arasında değişir ve bu süre boyunca işçiler çalışmaya devam eder ya da ihbar tazminatı ödenerek iş akitleri feshedilir.
  • Kıdem Tazminatı: İşçilerin toplu işten çıkarma nedeniyle iş sözleşmeleri feshedildiğinde, kıdem tazminatı hakkına sahip olurlar. En az 1 yıllık kıdemi olan her işçi, çalıştığı her yıl için 30 günlük brüt maaş tutarında kıdem tazminatına hak kazanır.
  • İşsizlik Ödeneği: Toplu işten çıkarılan işçiler, Türkiye İş Kurumu aracılığıyla işsizlik sigortasından yararlanabilir. İşsizlik ödeneği, işçinin işsizlik sigortası primi ödemiş olduğu gün sayısına bağlı olarak belirli bir süre boyunca ödenir.

4. Toplu İşten Çıkarma Sonrası Hukuki Süreç
İşverenin toplu işten çıkarma sürecinde kanuna aykırı hareket etmesi halinde işçiler hukuki yollarla haklarını arayabilir. İşçilerin başvurabileceği yasal yollar şunlardır:

  • İşe İade Davası: Eğer işveren toplu işten çıkarma sürecini usulüne uygun yapmadıysa veya işçiler haksız yere işten çıkarıldığını düşünüyorsa, işçiler işe iade davası açabilirler. Bu dava, işçinin işine geri dönmesini sağlayabileceği gibi, işverenin tazminat ödemesini de gerektirebilir.
  • Tazminat Davaları: İşçilerin kıdem, ihbar tazminatları ve diğer haklarının ödenmemesi durumunda işçiler, iş mahkemelerine başvurarak alacakları için dava açabilirler.

5. Sonuç
Toplu işten çıkarma, işverenin ekonomik veya işletmesel gerekçelerle başvurduğu zor bir süreçtir. Ancak bu süreçte hem işverenin hem de işçilerin yasal haklarını ve yükümlülüklerini bilmesi büyük önem taşır. İş Kanunu’nun getirdiği düzenlemeler, işverenin keyfi işten çıkarmalarını engellemeyi ve işçilerin mağduriyetini önlemeyi amaçlar. Bu nedenle toplu işten çıkarma süreci, dikkatle planlanmalı ve kanunun öngördüğü yükümlülükler eksiksiz yerine getirilmelidir.
Serdar aday sosyal güvenlik uzmanı e sgk denetmeni

Serdar Aday
Sosyal Güvenlik Uzmanı